وب سایت اردبیل سینما تقدیم می کند: معرفی سبک فیلمبرداری علیرضا زرین دست – اولین بار نوشتن و معرفی فیلمبرداران سینمای ایران و جهان در کلاس مبانی تصویربرداری پیشرفته جناب آقای عبداله شکری در انجمن سینمای جوان اردبیل (سال ۱۳۹۰) با پیشنهاد ایشان به فکرم رسید.
ایشان در جلسه ای از هنرجویان خواستند تا با معرفی و آوردن بیوگرافی مختصر فیلمبرداران، به سبک های فیلمبرداری فیلمبرداران صاحب سبک سینمای جهان بپردازیم. نحوه استفاده از دوربین شامل قاب بندی ها، حرکت دوربین، استفاده از تکنیک های دراماتیک برای القای حس و حال صحنه به وسیله نورپردازی، معرفی فیلم های شاخص یک فیلمبردار که به صورت یک مقاله باید سرکلاس ارائه می شد.
درهر صورت با راهنمایی های ایشان و میل و خواست خودم، مقاله ای برای کلاس آماده کردم. این نوشته را بیش و کم درباره فیلمبرداری آقای حسن پویا که از فیلمبرداران شاخص سینمای ایران هستند، ارائه دادم. به این علت درباره حسن پویا کار کردم که ایشان تجربه و علم کافی را در فیلمبرداری فیلم های عریض را داشند و در فیلم های نظیر مریم مقدس، ارتقاع پست و… از تکنیک پرده عریض استفاده کرده و با لنزهای آنامورفیک این فیلم ها را ساخته اند. حسن پویا در تلویزیون نیز، تصویربرداری بسیار درخشان «شوق پرواز» را با هنرمندی تمام بر عهده داشته اند.
حالا بعد از تمام این بحث ها در پست های آینده سعی خواهیم کرد تا با معرفی فیلمبرداران سینمای ایران و جهان بحث های خوبی داشته باشیم. در این پست با «علیرضا زرین دست» در خدمت شمائیم.
درباره سبک فیلمبرداری و فیلم های استاد علیرضا زرین دست
معرفی سبک فیلمبرداری علیرضا زرین دست – «خانواده ما با عکاسی، نمایش و نقاشی بیگانه نبود. مرا از کودکی به تماشای نمایش های مختلفی می بردند. سینما همیشه یکی از دل مشغولی های خانواده ما بود. برادرم رفت آمریکا تا درس سینما بخواند و برادر دیگرم که می توانست سینما برود و من نمی توانستم، از فیلم هایی که می دید برایمان حرف می زد. بعدها که بزرگتر شدم و خودم توانستم به سینما بروم، دیدم که او در تعریف داستان فیلم ها چقدر ملاحظه سن و سال ما را می کرد. موقعی که محمد از آمریکا برگشت تا فیلم بسازد، من هم گاهی سرصحنه فیلم هایش می رفتم و چون به عکاسی علاقه داشتم و برای دل خودم عکس می گرفتم، موقع فیلمبرداری هاشم خان هم همین کار را کردم. عکس هایی که عکاس آن فیلم گرفته بود، یا تار بودند یا نگاتیوشان مشکل داشت. من هم عکس هایی را که برای دل خودم گرفته بودم، به محمد نشان دادم. او و تهیه کننده از عکس ها خوششان آمد و بعد از آن این کار را به شکلی جدی ادامه دادم.»
اینها خاطرات علیرضا زرین دست از نخستین حضورش در سینمای ایران است. او به نسلی از فیلمبرداران تعلق دارد که دوربینش شماری از سرشناس ترین های سینمای ایران را ثبت کرده است: خداحافظ رفیق (۱۳۵۰)، خواستگار (۱۳۵۱)، سازدهنی (۱۳۵۲)، سرایدار (۱۳۵۵)، سایه های بلند باد (۱۳۵۷)، خط قرمز (۱۳۶۰)، بای سیکل ران (۱۳۶۴)، طلسم (۱۳۶۵)، عروسی خوبان (۱۳۶۷)، کلوزآپ (۱۳۶۸)، پری (۱۳۷۳) و… اما زمانی را هم به یاد می آورد که یک جوان علاقه مند به سینما برای راه پیدا کردن به سینمای حرفه ای با چه دشواری هایی رو به رو بوده است: «آن زمان که ما می خواستیم وارد سینمای حرفه ای شویم، همیشه چند بادی گارد اطراف دوربین بودند که حتی به ده متری دوربین نزدیک نشویم. در آن دوران، یک جوان علاقه مند به این حرفه باید سالها صبر می کرد تا بلکه دستش حتی به دوربین «۲C» بخورد؛ همان دوربینی که به خاطر صدای بلند موتورش به «توسی غُرغُرو» معروف بود. در حالی که این روزها دوربین های دیجیتالی گاهی خیلی ها را که سودای فیلم برداری و یا عکاسی دارند، یک شبه وارد عرصه حرفه ای می کند» او اگرچه در رشته سینما درس نخوانده اما چون به آموزش آکادمیک حوزه کارش اعتقاد داشته، سال ۱۳۵۵ در کارگاه فیلمبرداری ویلموش زیگموند (مدیر فیلمبرداری آثاری مانند شکارچی گوزن، برخورد نزدیک از نوع سوم و کوکب سیاه) و در دهه ۱۹۸۰ در کارگاه فیلمبرداری هاسکل و کسلر (پرواز بر فراز آشیانه فاخته، بازگشت به خانه) شرکت کرد.
نخستین حضور زرین دست به عنوان فیلمبردار، شکوه قهرمان (۱۳۴۹، محمد زرین دست) بود؛ در همان دورانی که او و امیر نادری هم خانه بودند و دو سالی در کنار هم، سکانس هایی از خداحافظ رفیق را می نوشتند و زرین دست با دوربین روی دست، این سکانس ها را در ذهنش فیلمبرداری می کرد: «بارها و بارها بدون اینکه دوربینی در کار باشد، پلان های فیلم نادری را با دوربین روی دست و در خیالم فیلمبرداری می کردم. در واقع نما به نمای این فیلم را حفظ شده بودم. خیلی تلاش کردم تا نادری بتواند فیلمش را بسازد. این اتفاق افتاد اما بعدها تحمل یکدیگر برایمان سخت و سخت تر شد. به هر حال نادری دوست داشت تصویری غیر از آنچه می شناختم از خودش ارائه دهد و در حضور من، این کار برایش ممکن نبود.»
زرین دست از فیلمبردارانی است که تقریباً هیچ وقت به سایه نرفته و همیشه «روشن نشین» بوده. او نه تنها با بزرگان سینمای ایران کار کرده و می کند بلکه برای خیلی از کارگردان های جوان نیز فیلمبرداری کرده است. معمولاً دوست دارد حضور پررنگی در فیلم هایی که فیلمبرداری می کند داشته باشد. او ابداعات مبتکرانه ای (از جمله همان تخته و الوار معروفش) در زمینه ساخت وسایل فیلمبرداری و آنچه امروز به نام «فیلمرو» می شناسیم انجام داده که به طور رسمی به نام خودش ثبت شده اند. زرین دست آنقدر به کارگردانی یک فیلم اهمیت می دهد که وقتی یک تهیه کننده سینما مطمئن می شود زرین دست قرار است فیلم اول کارگردانش را فیلمبرداری کند، نفس راحتی می کشد و خیالش جمع است که فیلم، از کار در خواهد آمد. البته خودش با این برداشت موافق نیست: «من به سینما عشق و علاقه دارم. وقتی به فیلمنامه ای که قرار است فیلمبرداری کنم علاقه مند شوم، سعی می کنم یار و یاور سازنده فیلم باشم. برای همین هر کاری که از دستم بربیاید برای بهتر شدن فیلم انجام می دهد. ماجرای آن تخته و الوار و حرکت ابداعی دوربین و فیلمرو هم به همین علاقه ام بر می گردد.»
زرین دست نخستین بار و در فیلم تجربه (۱۳۵۳، عباس کیارستمی) با نصب دوربین پشت شیشه یک اتوبوس دو طبقه و ابداع یک نوع کرین دستی این شیوه را تجربه کرد و بعدها در دستفروش و آبادانی ها (۱۳۷۱) نیز آن را به کار گرفت. در فیلم عیاری او پس از سالها، بار دیگر فضای فیلم های سیاه و سفید دوران گذشته را تجربه کرد. استفاده از نورپردازی فضاهای داخلی با پرتویی از نور آبی رنگ، و هواکشی که حرکت آن سایه روشن های متحرکی ایجاد می کند در دو فیلم با یک بلیت (۱۳۶۹) و بای سیکل ران، و نور پردازی فضای اتاق آینه در طلسم (۱۳۶۵) به شکلی که دوربین در تصویر دیده نشود، نمونه هایی از شیوه نور پردازی او هستند که در محافل سینمایی به نور پردازی «زرین دستی» معروف هستند. با این حال او در فیلمی مانند کلوزآپ خودش را به تمامی در اختیار موضوع و خواسته کارگردان می گذارد و فضای بصری را به سادگی داستان نزدیک می کند. او این واقع گرایی را به نوعی در فرزند خاک (۱۳۸۷) نیز حفظ کرده و در سکانسی که برای نخستین بار استخوان های بازمانده شهدا را روی میز می بینیم، دوربین او با حرکتی طولانی روی میز، عمق اندوهی را آشکار می کند که این تصویر تکان دهنده در خود دارد.
معرفی سبک فیلمبرداری علیرضا زرین دست – زرین دست برای فیلمبرداری بای سیکل ران نامزد دریافت جایزه بهترین فیلمبرداری در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر شد اما این جایزه را در جشنواره ریمینی به دست آورد. در یازدهمین جشنواره حراره جایزه بهترین فیلمبرداری را برای خانه خلوت (۱۳۷۰) گرفت. سیمرغ بلورین بهرین فیلمبرداری برای فیلم پری در سیزدهمین دوره جشنواره فجر و جایزه بهترین فیلمبرداری برای سیندرلا (۱۳۸۰) در ششمین دوره جشن خانه سینما، از دیگر جوایز او است.
دو سال پیش، رضا درمیشیان فیلمی به نام جادوگر درباره او ساخت که در آن، سینماگران و چند فیلمبردار از او و کارهایش حرف زده اند. از این مدیر فیلمبرداری پر کار سینمای ایران، دو فیلم سوپراستار و بی پولی در سال ۱۳۸۸ به نمایش درآمده که در هر دوی آنها از شیوه آشنای نورپردازی و قاب بندی اش به نفع ساختار فیلم ها و خواست کارگردان ها دست کشیده است.
نویسنده: شاپور عظیمی
💠کانال تلگرام سینما قدس اردبیل:
https://t.me/CinemaGhodsArdabil
💠وب سایت رسمی سینما قدس اردبیل:
http://www.cinemaghods.com